پیرشالیار پردی نێوان دوو قۆناغی مێژوویی

/
1 Comments
پیرشالیار پردی نێوان دوو قۆناغی مێژوویی
//////////////////////////////////////////////
ئەم وتارەم ساڵی ١٣٧٢ پاش بەشداریکردن لە ڕێوڕەسمی زەماوەندی پیرشالیار نووسیوە و لە ساڵی ١٣٧٤ لەگۆڤاری سروەی ژمارە ١١٠-١٠٩ چاپ کراوە.
**************
مرۆڤ لە بەرەبەیانی مێژووەوە ئەندێشەی خەریک بووە بە پرسیاری جۆراجۆرەوە، وەک بۆ چ دروست کراوە؟ پاشان چی بە سەر دێ؟ و ... هتد؛ کە بە پێی ئاستی تێگەیشتوویی وڵامی سەرەتایی یا وڵامێکی قووڵی فەلسەفی بۆ دۆزیوەتەوە و خۆی پێ ڕازی کردووە. ئەگەر لە کۆمەڵگادا کەسێک لە هەمووان زانا و ژیرتر و وڵامی لە هەموو ڕوویەکەوە باشتر و گونجاوتر بووایە دەبوو بە گەورە و جێی متمانە و خەڵک لە دەوری کۆ دەبوونەوە. زاناکانیش بە بیر و ئەندێشە، یان بە ڕەوشتی حەکیمانەی پڕ لە ئامۆژگاری، میرایەتی وڵاتی دڵی خەڵکیان دەکرد و دەبوونە پیر و دەستگیریان. لە کۆمەڵگای کوردەواریی ئێمەشدا هەتا ئەمڕۆ بە دەیان شێواز کەسانێک خاوەن بەهرە هەڵکەوتوون کە دەوری ڕێبەرایەتییان گێڕاوە. یەکێک لەو ناوانە کە دوو قۆناغی مێژوویی نەتەوەکەمانی لێک گرێ داوە و ڕێبەری خەڵکی بەشێک لە خاکی بەبڵاوی کوردستان بوو، "پیرشالیار"ە کە بیروبڕوای ئایینی و کۆمەڵایەتی پەرە پێ‌داوە و پلەوپایەی لە دڵی خەڵکی هەوراماندا هەتا ڕادەی باوەڕ ڕەگی داکوتاوە. پیرشالیار کێیە و چەن کەسن و سەبارەت بەوان چ بیروڕایەک هەیە و چی وتراوە ؟ لەم وتارەدا بەشێوەیەکی سەرپێی ئاوڕی لێ دەدەینەوە.
لە گوندی هەورامانی تەختدا کە یەکێکە لە ئاوایییەکانی هەورامانە، شەخس و نەزەرگایەک هەیە کە لە ناو خەڵکدا ڕێزێکی تایبەتی و فراوانی لێ دەگیرێت و هەورامییەکان لە کۆنەوە هەبوونی ئەو گڵکۆیە لەوێدا بە فەڕ و بەرەکەت دەزانن. هەربۆیە ئێستاش خەڵکی ئەو ناوچە دوای تێپەڕبوونی هەزار ساڵ شوێنەوارەکانیان پاراستووە. خەڵک ئەم شەخسە و کۆمەڵێ شوێنەواری تر وەکوو: شێعرەکانی ماریفەت، "یانەو پیری" کە ماڵێکی لە بەرد سازکراوی گەورەیە، ژێرکڵاشەکەی پیر، چلەخانە، چراوگی ڕووناککەرەوە و بەردی "کۆمساو"، هەروەها "زەماوەندی پیر"(١) بە هینی پیرشالیار دەزانن. لە سەر ئەوەی کە ئەم پیرە کێیە لە کتێبە مێژوویییەکاندا چەن ڕای جۆراوجۆر هەن. هەروەها هەندێ بیروڕاش لە ناو خەڵکدا هەیە.
پێشەکی با نەختێ لە سەر وشەی "پیرشالیار" بڕۆین. مامۆستا مەردۆخ دەڵێ: "لە ناوچەی هەوراماندا هەر لە کۆنەوە بە پیاوانی ئایینییان وتووە پیر، بابا، سەیید و شێخ". وە "شالیار" لە فەرهەنگی موعیندا بەم چەشنە لێک دراوەتەوە: "شالیار واتە: ١- کەلانتەری شار، گەورەی شار و فەرمانڕەوای شار ٢- شا و پاشا". کە وایە پیرشالیار گەورەیەکی ئایینییە کە فەرمانڕەوا و میری شارە. لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە گۆڕێ کە ئایا لەو ناوچەیەدا شارێ هەبووە؟ بۆ وڵامی ئەم پرسیارە دەبێ بڵێین خەڵکی ناوچەی هەورامان بە گوندی هەورامانی تەخت دەڵێن شاری هەورامان. وە لە شاخەکانی دەوروپیشتی ئەو گوندەشدا ئاسەواری کۆنە قەڵا وەدی دەکرێ کە ئەتوانێ بەڵگەی ئاوەدانی ئەو ناوچەیە بێ لە ڕابردوویەکی کۆندا. پێویستە ئەوەش بگوترێ کە لە ئایینی پێشوو و کۆنی ئێرانییەکاندا پەرستنی هۆرمز تایبەت بە گەورەکانی وڵات، عێل و بنەماڵە بووە. کە وایە "پیرشالیار" کەسایەتییەکی ئایینی بووە کە فەرمانڕەوای ناوچەکەش بووە و بەڵگە بۆ دەسەڵاتداربوونی، دابونەریتی زەماوەندی پیر و هەروەها ئەو باخە گوێزانەیە کە ئێستاکەش هەر بە مڵکی ئەوی دادەنێن و هەموو ساڵێک گوێزەکانی لە کاتی زەماوەندەکەدا بە سەر خەڵکی گوندەکانی دەوروپشتی هەوراماندا دابەش دەکەن. سەرچاوەی زۆربەی ئەو باسانەی کە لە کتێبە مێژوویییەکاندا سەبارەت بە پیرشالیار کراون، بە ڕای من یەکێکن، چوونکە قسەکان زۆر لە یەک نزیکن و تەنیا نەختێ جیگەی ڕەستەکان ئاڵوگۆڕ کراون. مامۆستا مەردۆخ لە لاپەڕەی ١٢٣ی بەشی یەکەمی مێژووی کورد و کوردستاندا دەڵێ: "خەڵکی هەورامان هەرچەن هەشت قەڕن و نیو بوو ئایینی ئیسلام هاتبووە ناویان، بەڵام هەر لە سەر ئایینی پێشوویان مابوونەوە و هەتا ساڵی ٨٢٤ی کۆچی کە مەلاگوشایش دەستی کرد بە فێرکردن و دەرس وتنەوەی قورئان لە ناوچەی هەوراماندا، ئەو خەڵکە دەستیان لە ئامۆژگاری و دەستوورەکانی پیرشالیار کە لە "مۆغە "(٢) گەورەکان بووە هەڵنەگرتووە. ئێستاش قسەیەک هەیە لە ناودا گوایە خەڵکی هەورامان لە ڕیش سپییەکانیان پرسیوە کە: قوڕونی قەدیما، یان ماریفەت و پیرشالیاری. ڕیش سپییەکان لە وڵامدا وتوویانە: ماریفەت و پیری قەدیما، قوڕونی هێزیکە گوشایشە کۆرێ ئاردەنش. واتە ماریفەت کۆنە یا قورئان؟ لە وڵامدا وتوویانە ماریفەت کۆنترە. قورئان دوێنێ گوشایشە کوێر هێناویەتی . مەلا گوشایش چاو مژموور (احوال) بووە"(٣).
ئەم باسە لە تێکڕای ئەو کتێبانە کە سەبارەت بە پیرشالیار زانیارییان تێدا نووسراوە دووپات کراونەتەوە. لە کتێبە سەرچاوەکانی (تاریخ کورد و کوردستان - مردوخ)دا، ناوی کتێبی ماریفەت وەک یەکێ لە سەرچاوەکانی براوە، بەڵام لەو چەن دوو بەیتییە زیاتر لە هیچکام لە کتێبە مێژوویییەکاندا شتێکی تر نابینرێ و وا وێدەچێ ئەو چەن بەیتەش وەک ئەدەبی فۆلکلۆری ناوچەکە سینگ بە سینگ هاتبێ و مامۆستا مەردۆخ تۆماری کردبن و نووسەرانی تریش باسی پیرشالیار و ماریفەتیان لەو وەرگرتبێ. بەڵام کاک سەدیق بۆرەکەیی لە کتێبی "مێژووی وێژەی کورد"دا –کە سەرچاوەی باسەکەی لە کتێبی دەسنووسی (سەرئەنجام) وەرگرتووە، چەن دوو بەیتی تریشی لە باسی پیرشالیاری یەکەمدا بە نموونە هێناوەتەوە و لەوانی تری زیاد کردووە (٤). مەردۆخ لە درێژەی باسی پیرشالیاردا دەڵێ: "ماریفەتی پیرشالیار بریتییە لە کتێبێکی دوور و درێژی شێعری کە لە چەن بەند پێک هاتووە و کۆتاییی هەرکام لە بەندەکان ئەم بەیتەیە:
گۆشت جەواتەی پیرشالیار بۆ/ هۆشت جە کیاستەی زانای سیمیار بۆ (٥)
واتە گوێ ڕاگرە بۆ وتەی پیرشالیار و بە دڵیش ئاگات لە زانای ڕەمزگۆ بێ. خەڵکی ئەمڕۆی هەورامان (زانای ڕەمزگۆ) بە حەزرەتی ڕەسوول [د.خ] دەزانن لە حاڵێکدا حەزرەتی موحەممەد [د.خ] ڕەمزگۆ نەبووە و بەبێ ترس و بە ئاشکرایی پێغەمبەرایەتی کردووە. زانای ڕەمزگۆ – هەر ئەو زەردەشتەیە کە بە (وەخشوور سیمیار) واتە نێردراوی ڕەمزگۆ بەناوبانگە ... ماریفەت لە هەوراماندایە و بە وەسیەتی خودی پیرشالیار نادرێت بە دەستی بێگانەوە. تێکڕای پەند و حیکمەت و ئامۆژگاری¬یە کە پایەبەرزی و زانیاریی زۆری پیرشالیار نیشان دەدات. پیرشالیار لە یەکێک لە بەندەکانیدا دەڵێ:
وەروێ وەوارۆ وەروە وەرێنە
وەریسە بڕیۆ چوار سەرینە
کەرگێ سیاوە هێڵێش چەرمینە
گوشڵێ مەماڕیۆ دووی بەرێنە
واتە:
بەفرێ دەباری بەفرە خۆرەیە/گوریس گەر بپچڕێ چوار سەری لێ‌دەبێتەوە [بەیتی یەکەم]
مریشکی ڕەش هێلکەی سپی دەکا/ گۆزە گەر لە بنەوە کون بێت، دوو دەرگای هەیە [بەیتی دووەم]
کە مەبەست بەرگری لە هێرشی بێگانەیە و دەخوازێ یەکیەتیی نەتەوایەتی بپارێزرێ.
لە بەندێکی تریشدا دەڵێ:
داران گیان داران جەرگ و دڵ بەرگن
گاهێ پڕ بەرگن، گاهێ بێ‌بەرگن
کەرگ جە هێڵە، هێلە جە کەرگن
ڕەواس جە ڕەواس، وەرگ جە وەرگن
واتە: [بەیتی یەکەم]، درەختەکان گیانلەبەرن و جەرگ و دڵیان ڕیشە و گەڵایانە، ماوەیەک گەڵایان سەوز و چڕ و پڕ و ماوەیەکیش بێ‌گەڵا و بەرگن. [مانای بەیتی دووەم]: مریشک لە هێلکە و هێلکەش لە مریشک پەیدا ئەبێ، ڕێوی لە ڕێوی و گورگیش لە گورگ. کە مەبەستی فەلسەفەی ژیانە و باسی کۆنی و پەیوەندیداربوونی شتەکان و لێکگرێدراوییان دەکات و هەروەها لە سەر ئەوەی کە ئاڵوگۆڕ لە ئەسڵی شتەکاندا پێک نایەت پێ دادەگرێ. ئایەتوڵا مەردۆخ لە لاپەڕەی ١٢٥ی هەمان سەرچاوەدا بەم چەشنە درێژەی بە باسەکە داوە: "پیرشالیار نووسەری کتێبی ماریفەت هەر وەک لە ناوەکەی دەردەکەوێ زەردەشتی بووە و باپیری پیرشالیاری دووەمە کە موسڵمان بووە. پیرشالیاری دووەم لە خەویدا حەزرەتی موحەممەد [د.خ] دەبینێ کە بە وشی "کوڕم" بانگی لێ‌دەکا. لە خەو ڕادەپەڕێ و ئیمان دێنێ و ناوی خۆی دەگۆڕێ و دەیکات بە "مستەفا". بەڵام هەر ئەم نووسەرە لە لاپەڕەی ١٥ی بەشی یەکەمی هەمان سەچاوەدا سەبارەت بە ماریفەت ئاوا دەڵێ: "خەڵکی ناوچەی هەورامان هەتا زەمانی پیرشالیاری یەکەم بە تەواوەتی هورمەزدیان پەرەستووە. پیرشالیاری دووەم کە بە دڵ ئیمانی بە ئایینی ئیسلام بووە و نەیتوانیووە بە ئاشکرایی ناوی ئیسلام بهێنێ، وردە-وردە مانا و ڕاستیی ئیسلامی فێری خەڵک کردووە و کتێبێکی پڕ لە ئامۆژگاری و پەند و ڕەمزی بۆ نووسیون، بە ناوی ماریفەتی پیرشالیار. "
ئەم قسەی مامۆستا مەردۆخ بە پێچەوانەی وتەکەی خۆیەتی کە دەڵێ پیرشالیاری یەکەم ماریفەتی نووسێوە و پیرشالیاری دووەم دەسکاری کردووە. لە لاپەڕەی پێنجەمی نامیلکەی دیوانی پیرشاڵیاری زەردەشتیدا سەبارەت بە پیرشالیاری یەکەم دەڵێ: ئەم هونەرە پارێزگار و خواناسە کە لە سەدەی پێنجەمی کۆچیدا ژیاوە، بە پێی پەڕاوی سەرئەنجام، ناوی خواداد کوڕی جاماسپی هەورامییە کە لە سەدەی پێنجەمی کۆچیدا سەری هەڵداوە."
بەڵام لەبارەی ئەم کەسایەتییەوە مامۆستا مەلا کەریم مودەڕێس لە کتێبێ بنەماڵەی زانیاران، لە باسی سەییدەکانی سەرگەت و کاکۆزەکەریادا دەڵێ: پیرشالیار ناوی "مستەفا"، کوڕی خوادادی کوڕی بابل و شەجەرەنامەی دەیباتەوە سەر ئیمام حەسەن. هەروەها لە لاپەڕەی ٣٦٢ی ئەو سەرچاوەیەدا نووسراوە: "سەیید ئیبراهیم (باباناووس)، ناوبانگ (مستەفا عەزیزی) ئەبیسێ، کە زاتێکی پیرۆزە لە هەورامان تەختدا و ناسراوە بە پیرشالیار، ئەچێ بۆ زیارەتی و دوو ساڵ لای دەمێنێتەوە ... لەگەڵ ئەمەشدا کابرایەک بووە گەورەی دنیایی شوێنەکە بووە و پێیان وتووە (شالیار سیاو) کە ‌هێشتا لە سەر یاسای کۆنی (مەجووسی) ئاگرپەرستان بووە، وە خەڵکیی مودارایان لەگەڵ کردووە. " پێویستە بگوترێ لە گوندی هەورامانی تەختدا لە بەر ئاوەدانییەوە لە سەر ئەو ڕێگایەی کە لە گوندی کەماڵەوە دەچێتە ناو دێ، گۆڕێکی تاقانە هەیە کە لە بەرد قسنیان بۆ دروست کردووە و خەڵکی ناوچەکە پێی دەڵێن شالیار سیاو. سەبارەت بە شالیار سیاو دەڵێن دۆست و خۆشەویستی پیرشاڵیار بووە و لە ناو خەڵکیشدا جێگایەکی تایبەتی و پیرۆزی هەبووە. کاتێ پیرشالیار ناوبانگ پەیدا دەکا شالیار سیاو گلەیی لێ‌دەکا و دەڵێ: خۆشەویستیی تۆ لە ناو خەڵکدا تا ڕادەیەکە کە ڕێزی منی لە بیر بردووەتەوە و دەزانم پاش مردنم ناویشم کوێر دەبێتەوە. پیرشالیار کە ئەمەی لێ‌دەبیستێ بەڵێنی دەداتێ کارێ بکات نەتەنیا خەڵک ڕێزی لێ‌بگرن بەڵکوو لە پاش مردنی هەردووکیان، لە پێشدا بچنە سەر گڵکۆی شالیار سیاو و ڕێزی لێ‌بگرن و پاشان زیارەتی گۆڕی خۆی بکەن. دوای ئەم بڕیارە ڕێوڕەسمی "تەربی" لە پاش مردنی شالیار سیاو دەبێ بە باو و هەموو ساڵێک هەتا ئەمڕۆش لە کاتی ڕێوڕەسمە تایبەتییەکاندا دەچنە سەر گڵکۆی شالیار سیاو و دابی "تەربی" بەڕێوە دەبەن .
لێرەدا تاڕادەیەک بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە دوو کەسایەتیی پایەبەرزی ناودار بوون کە لە ناو خەڵکی هەوراماندا ڕێز و خۆشەویستی فراوانیان هەبووە، یەکەم شالیار سیاو کە دەتوانێ پیرشالیاری یەکەم بووبێ و ماریفەتی نووسیبێ. بەڵام ئەوەی کە ئایا باپیری پیرشالیاری دووەم بووە نادیارە، و دووهەم مستەفای کوڕی خواداد پیرشالیاری دووهەم کە پێوەندییەکی پتەو و قایمی لەگەڵ شالیار سیاو هەبووە و تا ڕادەیەکیش بایەخی بە ئایینی پێشوو داوە. هەروەها ئەم پیرە بە کەڵکوەرگرتن لە پلە و پایەی ئایینی و کۆمەڵایەتیی خۆی، بۆ پەرەپێدان بە ئایینی ئیسلام "ماریفەت"ی گۆڕیوە و دەستووراتی ئیسلامی تێ‌ئاخنیوە و هێدی-هێدی خەڵکی بۆ لای ئیسلام ڕاکێشاوە. پێویستە ئەوەش بگوترێ کە پیرشالیاری دووەم لەگەڵ خواناسی بەناوبانگ غەوسدا دۆستایەتی و پێوەندیی هەبووە و لە لاپەڕەی ٤١ی کتێبی "چمکێکی مێژوویی مەریوان و هەورامان " (٧) لەو بارەوە ئاوا دەنووسێت:
« پیرشالیار لە "دوادوایی" سەردەمی حەزرەتی غەوسدا بووە و، "غەوس" بە شان و باڵیا هەڵیداوە و فەرموویەتی: "اخی مصطفی رجل کامل" واتە مستەفای برام پیاوێکی تەواوە. لەم و لە "پێش ئەڵڵایاری هیندی" بەولاوە کەسێ تر ئەم لەقەبەی "پیش ئەڵڵایار"ی نەبووە کە پاشان ئەم وشەیە لە زمانی هەورامیدا بووە بە پیرشالیار.» کەچی مامۆستا مەردۆخ سەبارەت بە پیرشالیاری دووەم لە لاپەڕەی ٣٦ی بەشی دووەمی مێژووەکەیدا دەنووسێ:
« خەڵک بۆ ئەوەی خۆیان و پیاوچاکانیان لە ئیسلام و عەرەب نزیک بخەنەوە خۆیان بە عەرەب دەناسێنن و تەنانەت ناوی مردووەکانیشیان دەگۆڕن و بە سەیید و عەرەب دەیانناسێنن – هەروەک چۆن پیرشالیاری هەورامییان بۆ وێنە ناو ناوە سەیید (مستەفا) و دەڵێن دەچێتەوە سەر ئیمام جافر لە حاڵێکدا شالیار ناوێکی فارسیی مەجووسییە و کاتێک هێشتا ناوی ئیسلام نەگەیشتىبووە ئەو ناوچەیە خاوەن ئاتەشگا بووە(٨).»
بەڵام کاک سەدیق بۆرەکەیی لە "مێژووی وێژەی کوردی"دا بەبێ ئەوەی هیچ ئاماژەیەک بۆ ناوی پیرشالیاری دووەم بکات و سەڕەڕای ئەوەی مستەفای کوڕی خواداد بە پیرشالیاری یەکەم دەزانێ ڕاستەوخۆ دێتە سەر باسی کەسایەتییەکی تر و به پیرشالیاری سێهەمی ناو دەبات و لە لاپەڕەی ٢٢٩ لە ژێر سەردێڕی پیرشالیاری سێهەمدا دەڵێ: «ئەم هۆنەرەمان کە لە سەدەی هەشتەمی کۆچیدا ژیاوە، بە پێی یادداشتی قرندی لە ئاخر و ئۆخری سەدەی حەوتەمی کۆچی لە هەوراماندا لەدایک بووە ... ناوبانگی سان سەهاک دەبیستێ و ئەوسا بەرەو دێی شێخان کەوتە ڕێ و لە پاش چەن ساڵێک خەرقەی لێ‌‌وەرگرت و گەڕایەوە زێد و مەڵبەندەکەی خۆی و پاشماوەی ژیانی بە ڕێنوێنی خەڵک بردە سەر تا لە ساڵی ٧٦٨دا کۆچی دوایی کرد و لە تەنیشت گڵکۆی باپیریەوە نێژراوە.» پاشان دەڵێ گەلێ هۆنراوەی لە سەرەنجامدا بە یادگار ماوەتەوە کە ئەم دووبەیتییە یەکێ لەوانەیە:
ئەو ئاهرخانە، ئەو ئاهر خانە
زەردەشتش کیاست پەرێ فەرمانە
لە تێکڕای ئەو باسانەی سەرەودا ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە کە پیرشالیار ناوی پیاوێکی ئایینیی مەزن و لەخواترس بووە کە کۆمەڵی ڕێنوێنی کردووە و خەڵکی بەرەو چاکەکردن و دووریکردن لە خراپە هان داوە، جا ئێستا ئەگەر پیرشالیاری یەکەم بووبێ یان دووەم و سێهەم. هەروەها بەو ئاوڕدانەوەیە لاپەڕەیەکی تر لە مێژووی دەوڵەمەند و فەرهەنگی ڕەسەنی کوردمان بۆ ئاشکرا دەبێ. سەرەڕای ئەمانە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە نەتەوەی کورد پێش لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام پەیڕەوی ئایینی زەردەشتیان کردووە و بە پێی دەستووراتی ئەو ئایینە خوای تاک و تەنیایان پەرەستووە و زەردەشتی پێغەمبەریان بە ئی خۆیان زانیووە. هەر وەک چۆن ئێستاش لێکۆڵەران زەردەشت بە پێغەمبەرێکی (مادی) دەزانن. پێویستە ئەوەش بڵێین کە ڕێوڕەسمەکانی زەماوەندی پیر هەموو ساڵێک لە ڕۆژی حەوتەمی مانگی ڕێبەندانەوە دەس پێ‌دەکا و هەتا ڕۆژی دەی ئەو مانگە درێژەی دەبێ. نابێ ئەوەشمان لەبیر بچێ جێژنی "سەدە" کە لە جێژنە کۆنەکانی ئێرانی پێش ئیسلامە لە ڕۆژی دەیەمی ڕێبەنداندا بەڕێوە دەچوو. ئەم جێژنەیان بۆیە ناو ناوە سەدە، چوونکە لە سەدەمین ڕۆژی زستانی گەورەدا بەڕێوە دەچوو. (لە ئێرانی کۆندا ساڵیان دابەش دەکرد بە دوو وەرزی زستانی گەورە کە پێنج مانگ بووە و هاوین کە حەوت مانگ بووە) کە وایە پیرشالیار و ڕێوڕەسم و شوێنەوارەکانی دوو قۆناغی مێژوویی و ئایینیی نەتەوەکەمان لێک گرێ دەدا.

***
1. زەماوەندی پیر ڕێوڕەسمێکی مێژوویی و بەشکۆی ساڵانەیە کە خەڵکی هەورامان هەموو ساڵێک لە دەیەی یەکەمی مانگی ڕێبەنداندا لە گوندی هەورامانی تەختدا بەڕێوەی دەبەن .
2. جان ناس لە کتێبی "تاریخ جامع ادیان" لاپەڕەی ٤٤٥ بەشی دوازدەیەمدا دەڵێ: مۆغ یان کارپان پێشەوایان ئایینی پێش لە زەردەشت بوون، تەنانەت لە ئاوێستاشدا بە خراپی ناویان لێ‌براوە و وەک کاهینانی چروک و دنیاپەرەست باسیان لێوە کراوە. دێوەکان خوای ئەو مۆغانە بوون و هۆرمزدیان نەپەرەستووە. بە پیاوانی ئایینیی زەردەشتیان گوتووە "مۆبد".
3. پێویستە بگوترێ کە مەلاگوشایش سێ سەدە لە دوای پیرشالیار ناوبانگ دەردەکا و لە هەوراماندا پەرەی داوە بە وتنەوەی وانەی "تەجوید" و خوێندنی قورئان، کە وایە ماریفەت کە دەگوترێ ئی پیرشالیاری یەکەم بووە و پیرشالیاری دووهەم دەسکاری کردووە و مێژینەی نووسینی کۆنترە لە هاتنی مەلاگوشایش و ئەو قسەیەش کە لە لایەن پیرەکانەوە کراوە، شتێکی ئاسایییە.
4. بە وتەی کاک سەدیق بۆرەکەی ئەم چەن دووبەیتییەش لە شێعرەکانی ماریفەتە کە لە کتێبی سەرەنجامدا تۆمار کراوە:
پاشای تەنیای فەرد، پاشای تەنیای فەرد
ئامانەن ئامان پاشای تەنیای فەرد
ئاسارش بەر ئار بەردش کەر وە هەرد
کەنگاوەر دنیا، دنیاش کەر وە گەرد
***
چەلەوی ڕەمە، چەلەوی ڕەمە
خواجام دیارەن مەرامە ڕەمە
ڕداش دەرپێشا، خواجام چون شەمە
شەمش ئافتاو نیەنش گەمە
***
یاران جەریواس، یاران جەریواس
پادشام پەیدا بی جە دانەی ڕیواس
مەشیە و مەشیانە بەر ئامان جەواس
پەرێ ئازمایی مێردان ڕەواس
5. لە نامیلکەی دیوانی پیرشالیاری زەردەشتی – محەممەد بەهائەدین ساحێب لەو بەیتەدا جێگای (گۆشت و هۆشت) گۆڕدراوە.
6. ڕیوڕەسمی"تەربی" کە لە سەر گڵکۆی شالیار سیاو بەڕێوە دەچێ یەکێک لەو کۆمەڵە دابونەریتە تایبەتانەی زەماوەندی پیرە کە لە ماوەی سێ ڕۆژی زەماوەندەکەدا بەڕێوە دەچن.ڕێوڕەسمەکان بەکورتی ئەمانەن:(((١- خەبەر ٢- کۆتەکۆتە ٣- کڵاوڕۆچنە ٤- قوربانی کردن ٥- زیکروهەڵپەڕکێی زەماوەند و نان و خۆراک دان بە میوانەکانی جێژنی پیر ٦- نیشت(کۆبوونەوە لە ماڵی پیرشالیار)٧-تەربی ٨ - تەوەنو کۆمسای)))
7. مامۆستا محەممەدی مەلا کەریم ئەم کتێبەی کە بەشێک لە کتێبی "نورالانوار – سید عبدالصمد توداری"یەوە وەرگێڕاوەتەوە سەر زمانی کوردی.
8. وا دەر دەکەوێ کە مەبەستی سەرەکی مامۆستا مەردۆخ لەم باسەدا ئەوە بووە کە سەرەتا بڵێ پیرشالیار دووەم سەیید نەبووە. پاشان دەوری گرنگی مەلاگوشایش کە لە باپیرەکانی مەردۆخ بووە پیشان بدات لە پەرەدان بە ئایینی ئیسلام لە ناوچەی هەوراماندا.
***
سەرچاوەکان:
1. فرهنگ معین – دکتر محمد معین
2. تاریخ کورد و کوردستان – مامۆستا محەممەد مەردۆخ – تاران – ١٣٢٤
3. مێژووی ئەدەبی کوردی – مامۆستا عەلائەدین سەجادی
4. تاریخ جامع ادیان – جان می ناس – تهران – ١٣٧٢
5. کرد و پیوستگی نژاد – رشید یاسمی – تهران – ١٣١٦
6. بنەماڵەی زانیاران – مامۆستا مەلا کەریم مودەڕێس – چاپی یەکەم – بەغدا – ١٩٨٤
7. دیوانی پیرشالیار زەردەشتی – محەممەد بەهائەدین مەلا ساحیب – بەغدا – ١٩٦٨
8. مێژووی وێژەی کوردی – بەرگی یەکەم – سەدیق بۆرەکەیی – بانە – ١٣٧٠
• ئەم وتارە لە مانگی گەلاوێژی ١٣٧٤ی هەتاوی لە گۆڤاری سروە ژمارە ١٠٩-١١٠ بڵاو کراوەتەوە.





You may also like

1 comment:

  1. زۆر سپاس بۆ ئەو هەموو ئەرک و ماندوبوونەت بەڕێزم بەڵام ئەگەر فۆنتی کوردو نووسینەکەت بتوانی بگۆڕیت ئەوا زۆر باشتر دەکرێت نووسراوەکانت بخوێندرێتەوە ...
    لەگەڵ رێزم

    ReplyDelete